Σίγουρα αναρωτιέται κανείς ποιοι είναι οι ισχυρότεροι λόγοι για να πεισθούν οι άνθρωποι της εποχής μας να πιστεύουν στο Θεό. Δεν είναι οι ίδιοι βέβαια λόγοι με αυτούς που ίσχυαν στους αρχαίους χρόνους, στο Μεσαίωνα ή στις αρχές της νεώτερης εποχής. Ο σύγχρονος άνθρωπος πιστεύει για διαφορετικούς λόγους και έχοντας υπόψη την πρόοδο της επιστήμης, σκέπτεται το Θεό όχι ως Θεό αυτού του πλανήτη, ή κάποιου περιούσιου λαού αυτού του πλανήτη. Σκέπτεται το Θεό, ως Θεό του αχανούς σύμπαντος κόσμου και εμάς τους ανθρώπους τόσο ασήμαντους, όσο πράγματι είμαστε. Το ¨γνώθι σαυτόν¨ των αρχαίων Ελλήνων είναι πάντα επίκαιρο και επιβάλλεται στις μέρες μας, γιατί το καθαρό μυαλό είναι η προϋπόθεση για την κατανόηση της γνώσης.
Η διαμάχη μεταξύ επιστήμης και θρησκείας υπάρχει από την αρχαιότητα, άρχισε να οξύνεται μετά το 16ο αι. και έχει συνεχιστεί με διάφορες μορφές μέχρι τις μέρες μας. Αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς διαδικασίας ήταν μια βαθύτατη αλλαγή στο χαρακτήρα της θρησκείας, η οποία έγινε βαθμηδόν πνευματικότερη, ηθικότερη και λιγότερη δογματική. Από την πρώτη στιγμή της καθιέρωσής της η θρησκεία αποπειράθηκε να ελέγξει τόσο τις φυσικές, υλικές όσο και τις πνευματικές παραμέτρους της ζωής των θρησκευομένων. Τα κύρια εμπόδια για την ευόδωση της προσπάθειας αυτής, όπως αναφέρει ο Γ. Παμπούκης, υπήρξαν ο όποιος βαθμός κριτικής σκέψης των πιστών ή η όποια ροπή τους προς την ελεύθερη και υπεύθυνη διαχείριση των προβλημάτων του βίου τους. Η προσπάθεια αυτή ξεκίνησε τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, όπου από τον 11ο ή 12ο αι., και εξής παρά την ύπαρξη κάποιων εστιών σκέψης, όπως ήταν τα πανεπιστήμια, η επιτυχία των σκοπών αυτών της παπικής εκκλησίας ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Η εκκλησία αποκτά βαθμιαία τον πλήρη έλεγχο και την σχεδόν αποκλειστικότητα στην εκπαίδευση, στην τεχνική της εποχής, στις επιστήμες και ιδιαίτερα στην ιατρική, στην ιστορία και στις τέχνες.
Έχουν λεχθεί πολλά στην παραδοσιακή θρησκεία (που θα μπορούσε να την ονομάσουμε προ-κοπερνίκειο), για τη γη που είναι το κέντρο του σύμπαντος, για τον Άνθρωπο που είναι μέγας και μοναδικός, και για το σύμπαν που κινείται γύρω από τον Άνθρωπο. Νομίζω ότι είναι πλέον παράλογο να διατυπώνουμε αυτές τις απόψεις μετά τον Κοπέρνικο. Η γη είναι ένας από τους μικρότερους πλανήτες, ενός όχι ιδιαίτερα σημαντικού άστρου, σε κάποια άκρη ενός Γαλαξία, που είναι ένας μεταξύ πολλών, εκατομμυρίων γαλαξιών. Η ιδέα ότι εμείς που ζούμε σε αυτόν τον πλανήτη, είμαστε το κέντρο του σύμπαντος , ασφαλώς και δεν ισχύει και συνεχώς απορρίπτεται από τις νέες ανακαλύψεις και πρόοδο της αστρονομίας.
Η επίθεση της επιστήμης εναντίον των δογμάτων που ήσαν καθολικώς αποδεκτά στον χριστιανικό κόσμο στις αρχές του 16ου αι., έχει προχωρήσει σε γενικές γραμμές από τα έξω προς τα μέσα, αρχίζοντας με τα ουράνια, στη συνέχεια με τη γεωλογική ιστορία της γης, ύστερα με την προέλευση των μορφών ζωής ,ακολούθως με το ανθρώπινο σώμα και τέλος με τον ανθρώπινο νου.
Αλλά ας δούμε πρώτα τι πίστευαν οι χριστιανοί πριν ανατραπούν με την εξέλιξη και πρόοδο της επιστήμης. Υποστήριζαν ότι η γη είναι το κέντρο του σύμπαντος και περιβάλλεται από τα διάφορα ουράνια σώματα. Πέρα από αυτά είναι ο έβδομος ουρανός, ενδιαίτημα του Θεού και των αγγέλων. Ότι βρίσκεται στους ουρανούς, από τη σελήνη και πάνω, είναι άφθαρτο, τα πράγματα που φθείρονται και πεθαίνουν είναι κάτω από τη σελήνη, από όπου προέκυψε και ο όρος ¨υποσελήνιος¨. Το σύμπαν δημιουργήθηκε προ έξι χιλιάδων περίπου ετών. Ο Αρχιεπίσκοπος Βορ. Ιρλανδίας Τζέιμς Άσερ καθόρισε και την ακριβή χρονολογία, το 4004 π. Χ. Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο και τον άνθρωπο κατ΄ εικόνα και ομοίωσή του σε έξι μέρες. Είπε στον Αδάμ και στην Εύα να μη φάνε τον καρπό από το δένδρο της γνώσης, αλλά εκείνοι τον έφαγαν.
Πολύ λίγα από αυτά είναι πιστευτά από τους σημερινούς περισσότερο μορφωμένους χριστιανούς. Η χρονολογία 4004 π.Χ. εγκαταλείφθηκε κατ΄ εντολή των γεωλόγων. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το σύμπαν έχει ηλικία 13,7 δισεκ. χρόνια. Γνωστή εξάλλου είναι η διαμάχη της επιστήμης με τη θρησκεία για την απόρριψη του ισχυρισμού ότι το σύμπαν είναι ανθρωποκεντρικό και επομένως η γη το κέντρο του σύμπαντος. Χρειάστηκαν σχεδόν 2000 χρόνια για να επικρατήσει η ηλιοκεντρική θεωρία που πρώτος υποστήριξε ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, τον 3ο αι. π.Χ., αλλά την επανέφερε ο Κοπέρνικος το 1543, προτού πεθάνει, για να γλυτώσει από την Ιερά Εξέταση. Επίσης γνωστή και η ρύση του Γαλιλαίου "και όμως κινείται" που απέδειξε ότι η γη κινείται, αλλά το διέψευσε στην Ιερά Εξέταση για να γλυτώσει από την πυρά (1633).
Μετά την αστρονομία ήρθε η γεωλογία. Τα απολιθώματα και ενδείξεις ότι τα βουνά ήταν κάποτε κάτω από το νερό, θεωρήθηκαν ότι αποδεικνύουν τον Κατακλυσμό. Βαθμιαία όμως διαπιστώθηκε ότι η γη είναι πολύ πιο παλιά από όσο πιστευόταν. Από το 1830 αναπτύχθηκε η εξελικτική θεωρία της γεωλογίας (Αρχές της γεωλογίας του Τσαρλς Λάιελ), και έπεισαν σχεδόν όλους, ότι χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστούν τα πετρώματα στην επιφάνεια της γης και ότι τα εξαλειφθέντα είδη της χλωρίδας και της πανίδας, δεν είναι δυνατόν να χάθηκαν τόσο πρόσφατα όσο λέγεται ότι συνέβη ο κατακλυσμός. Η ηλικία της γης υπολογίζεται σήμερα σε 4,0 δισεκ. χρόνια.
Το επόμενο και πολύ σημαντικό, βήμα ήταν η εφαρμογή της θεωρίας της εξέλιξης στην καταγωγή των ειδών. Ο Αριστοτέλης και η Γένεση συμφωνούσαν ότι τα διαφορετικά είδη είχαν δημιουργηθεί το καθένα ξεχωριστά και η άποψη αυτή ήταν σχεδόν αποδεκτή από τους περισσότερους βιολόγους μέχρι τη δημοσίευση του βιβλίου του Δαρβίνου το 1859. Παρά τις έντονες αντιδράσεις κυρίως από πλευράς των θεολόγων, η εξέλιξη των ζώων και των φυτών έγινε γρήγορα η γενικώς αποδεκτή θεωρία μεταξύ των βιολόγων.
Τέλος οι επιστήμες που ασχολούνται με τη ψυχική ζωή του ανθρώπου, ήταν οι τελευταίες που αναπτύχθηκαν και οι αντιθέσεις με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν έχουν ακόμη ξεκαθαρίσει.
Η αντικατάσταση της δεισιδαιμονίας από την επιστήμη στη θεραπεία του ανθρωπίνου σώματος ήταν μια βαθμιαία διαδικασία. Στο μεσαίωνα η πανώλης θεωρείτο μαρτυρία της θείας δυσαρέσκειας, ενώ μέχρι πρόσφατα οι ψυχικές νόσοι αποδίδονταν σε δαιμόνια, και κατά συνέπεια ήταν εύλογος ο βασανισμός των ασθενών για να εξοστρακιστεί ο δαίμονας. Πολλά οφείλονταν στη μαγεία και μέχρι τα τέλη του 17ου αι., αμέτρητες άκακες γυναίκες παραδόθηκαν στην πυρά.
Στον κόσμο που ζούμε σήμερα μπορούμε να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα τα πράγματα, μπορούμε να τα ελέγχουμε με τη βοήθεια της επιστήμης που κατόρθωσε , βήμα – βήμα να εξελιχθεί σε πείσμα όλων των παλαιών ηθικών κανόνων. Μέσα στα χέρια μας και μπροστά μας υπάρχει ένα ολόκληρο σύμπαν ανακαλύψεων που απολαμβάνει κανείς να το βλέπει, δίνει στον μέσο άνθρωπο πρόσβαση σε συμπεράσματα στα οποία δεν έφτασαν ούτε καν ο Δαρβίνος και ο Αινστάϊν, και δίνει την υπόσχεση για σχεδόν θαυμαστές εξελίξεις στον τομέα της ιατρικής και βιολογίας, της ενέργειας αλλά και της ειρηνικής ανταλλαγής στοιχείων μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών. Η αδέσμευτη επιστημονική έρευνα και το γεγονός ότι τα ευρήματά της είναι διαθέσιμα σε πλήθη ανθρώπων με τα ηλεκτρονικά μέσα, θα επιφέρει μεγάλες αλλαγές στο κοντινό μέλλον.
