Η προέλευση της ονομασίας και μια σύντομη ιστορική αναδρομή
Δάσος του Καστροβαλά ακούγεται σήμερα το δάσος που βρίσκεται στα Κοτύλαια και πιάνει την ορεινή περιοχή δυτικά από τις Κοινότητες των Βιτάλων και Ανδρονιάνων.
Αλλοτε ανήκε στο τέως Δήμο Κοτυλαίων και μετά τη διάλυσή του, με το νόμο ΔΝΖ 1912, και τη δημιουργία των κοινοτήτων απετέλεσε ιδιοκτησία των τεσσάρων Κοινοτήτων: Βιτάλου, Ανδρονιάνων, Καλλημεριάνων και Πύργου. Είναι ένα από τα λίγα δάση που ανήκει σε κοινότητες. Στο σύνολό τους τα δάση ανήκουν στο κράτος και εκμεταλλεύονται από αυτό.
Η πρόθεσή μας δεν είναι να ασχοληθούμε με το δάσος του Καστροβαλά αλλά, με την προέλευση της ονομασίας του, κυρίως και ολίγα γύρω από την ιστορική διαδρομή της περιοχής μας.
Η αρχή της ιστορίας ξεκινά από την αναίμακτη εισβολή των Φράγκων στην Εύβοια στα 1205. Είναι η αρχή της Φραγκοκρατίας στο νησί μας.
Το χρόνο αυτό η Εύβοια κατελήφθη από τον Λατίνο Βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, ο οποίος στην συνέχεια της παραχωρεί ως φέουδο στον Φλαμανδό σταυροφόρο Ζακ ντ' Αβέσν.
Τον ίδιο χρόνο η Εύβοια χωρίζεται σε τρεις φεουδαρχικούς κλήρους οι οποίοι παραχωρούνται από τον Βονιφάτιο σε τρεις ευγενείς από την Βερόνα της Ιταλίας, τον Ραβάνο Ντάλε Καρτσέρι το νότιο τμήμα του νησιού, τον Γιβέρτο τον κεντρικό και τον Περγκοράρο το Βόρειο. Η Χαλκίδα (το Νεγρεπόντε όπως την έλεγαν οι Λατίνοι) ορίσθηκε κοινή κτήση και των τριών φεουδαρχών του νησιού. Οι τρεις βαρώνοι έλαβαν την ονομασία τριτημόριοι από το terzieriterciers. Την ίδια εποχή πολλοί ευγενείς σταυροφόροι, συγγενείς και φίλοι των φεουδαρχών της Εύβοιας έρχονται και εγκαθίστανται στις διάφορες περιοχές του νησιού τις οποίες και εκμεταλλεύονται. Εδώ στην περιοχή του τέως δήμου Κοτυλαίων έρχεται ο ιππότης VALOIS (Βαλουά) και αφού διαπίστωσε ότι μπορούσε να την εκμεταλλευτεί επωφελώς εγκαθίσταται σε κάποιο από τους υπάρχοντες τότε συνοικισμόυς και προφανώς εις την περιοχή των Καλημεριάνων.
Από τότε η περιοχή και η έδρα της παίρνει το όνομά του. Για τους Λατίνους όπως αναφέρεται σε έγγραφα του Βατικανού αυτό το μικρό φέουδο λέγεται «gvoddam castellum castrum Valla» για τους ντόπιους όμως που απεχθάνονται τους μεγάλους τίτλους το βαφτίζουν Καστροβαλάς από το «Κάστρο του Βαλουά». Ετσι αυτή η ονομασία, ύστερα από τόσους αιώνες, έφθασε μέχρι τις ημέρες μας. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Π. Μαστροδημήτρης από έρευνες που έκανε στα Αρχεία της Βενετίας και του Βατικανού μας βεβαιώνει ότι το φέουδο του Καστροβαλά και ένα δεύτερο φέουδο που βρισκόταν στην περιοχή της Στενής και του Πούρνου είχαν παραχωρηθεί εις την Καθολική εκκλησία και τα έσοδα από την ενοικίαση των κτημάτων τα διέθετε για να ενισχύσει το Λατινικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης στην αρχή, ενώ αργότερα μετά την ανακατάληψη της πόλης από τους Βυζαντινούς (το 1261), η έδρα του Λατίνου Πατριάρχη μεταφέρθηκε στη Χαλκίδα.
Η κατάσταση αυτή, φαίνεται πως κράτησε μέχρι και την άλωση της Χαλκίδας από τους Τούρκους το 1470. Είναι ατύχημα το ότι με τη σύντομη πολιορκία της Χαλκίδα (1 μήνα) και την κατάληψή της, καταστράφηκε όλο το αρχειακό υλικό το οποίο είχε συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας στην Εύβοια. Οταν οι Τούρκοι στις 11 Ιουλίου 1470 μπήκαν στην Πόλη της Χαλκίδας επιδόθηκαν με πρωτοφανή αγριότητα σε ανηλεή σφαγή των κατοίκων Ενετών και Ελλήνων. Στη συνέχεια οι Τούρκοι κατέλαβαν όλη την Εύβοια και προχώρησαν στην εγκατάσταση των αρχών. Ευτυχώς έχουν διασωθεί από την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας τρία κατάστιχα απογραφών. Το πρώτο έγινε το 1474 (τέσσερα χρόνια από την άλωση της Χαλκίδας) το δεύτερο το 1506 και το τρίτο το 1521.
Από αυτά μαθαίνουμε ότι στην απογραφή και του 1474 ο Καστροβαλάς (κατά τους Τούρκους Καστέλα Βάλα) είχε 159 σπίτια (οικογένειες) και 13 χήρες και το 1521 είχε 381 σπίτια, 37 χήρες και 32 άγαμους.
Εκπληξη μας προξενεί η ξεχωριστή απογραφή των χηρών και των αγάμων.
Προφανώς είχαν κάποια διαφορετική μεταχείριση στη φορολογία. Πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι η περιοχή στο σύνολό της εξακολουθεί να θεωρείται και από τους Τούρκους σαν φέουδο ή μεγάλο τσιφλίκι γι' αυτό και οι συνοικισμοί - τα χωριά δηλαδή - που την αποτελούν, δεν αναφέρονται καθόλου.
Αυτό το καθεστώς κράτησε μέχρι την απελευθέρωση της Εύβοιας και την αποχώρηση των Τούρκων το 1833. Ο Γουναρόπουλος στην «Ιστορία της Εύβοιας» αναφέρει ότι από την πώληση των κτημάτων του Καστροβαλά, οι Τούρκοι με την αναχώρηση τους, εισέπραξαν 28.000 λίρες. Δυστυχώς η έρευνά μας μέσα στα Γενικά Αρχεία του κράτους, πάνω σε αυτό το θέμα, δεν ήταν ευνοϊκή μέχρι τώρα. Ο Καστροβαλάς φυσικά αναφέρεται σε ορισμένα έγγραφα στα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια. Κατά τη σύσταση του Δήμου Κοτυλαίων το 1835 και με έδρα τις Κονίστρες διαμαρτύρονται οι δημότες του Καστροβαλά και αρνούνται να εγγραφούν στους δημοτικούς Καταλόγους ζητούν με αναφορά τους τη μεταφορά της έδρας στους Καλημεριάνους.
Υστερα από αυτές τις διαμαρτυρίες και τις ενέργειες με την αποστολή δύο δημοτών εις την Γραμματεία Εσωτερικών στην Αθήνα, και την ευνοϊκή αναφορά του επάρχου προς τη Νομαρχία απεφασίσθη ο χωρισμός - του Δήμου σε δύο: 1) Ο Δήμος Κονιστρίνων με έδρα την Κονίστρα 2) Ο Δήμος Κοτυλαίνων με έδρα τους Καλημεριάνους.
Διασώζεται το έγγραφο του επάρχου Καρυστίας το οποίον έστειλε στη Νομαρχία Εύβοιας στις 14 Μαϊου 1836 από την Κύμη. Το υπογράφει εν απουσία του επάρχου ο βοηθός του Λ. Αβαντινός.
Προτείνει το διαχωρισμό του Δήμου λόγω μεγάλης αποστάσεως πολλών χωριών από την έδρα του Δήμου. Επίσης αναφέρει τη μεγάλη δυσκολία που θα συναντήσουν οι μαθητές για τη μετάβασή τους στο σχολείο το οποίο σύμφωνα με το νόμο πρέπει να ιδρυθεί στην έδρα του Δήμου.
Την αναφορά του την συνοδεύει με μίαν κατάσταση στην οποία αναγράφονται με κάθε λεπτομέρεια τα χωριά που θα περιλαμβάνει κάθε Δήμος, την απόστασή τους από τις έδρες των Δήμων σε λεπτά, και τις οικογένειες που έχει κάθε χωριό.
10 Δήμος Κοτυλαίων: έδρα οι Καλημεριάνοι (90) οικογένειες, Γραμματικιάνοι (27) Κολιάνοι (9), Μαλετιάνοι (30), Καρασαλιάνοι (15), Τραγιάνοι (12), Βίταλον (12), Χαροκόπου (5), Ανδρονιάνοι (40), Καλιανού (3), Πύργος (40), Κάδι (48), Κακολύρι (29) συνολο (360) οικογένειες.
Στη στήλη των παρατηρήσεων αναγράφεται ότι, «σχέσεις εμπορικές απαιτούν την ένωση όλων των χωριών τούτων εις τον Δήμο Κοτυλαίνων και συγχρόνως χαρακτηρίζει όλα τα χωριά «Κοινότης Καστροβαλά» ονομασία της περιοχής που είχε επικρατήσει από τη Φραγκοκρατία και την Τουρκοκρατία όλους αυτούς τους αιώνες. Με την πάροδο των χρόνων μετά την απελευθέρωση όλης της Εύβοιας από τους Τούρκους, επιβάλλεται στην περιοχή σιγά - σιγά η ονομασία του Δήμου - Κοτυλαίων - ενώ η, του Καστροβαλά εξασθενεί και εγκαταλείπεται και παραμένει μόνο η του δάσους ονομασία και αυτή μόνο εις τα επίσημα έγγραφα όταν πρόκειται για την εκμετάλλευση του είτε για ενοικίαση της Βοσκής ή για την υλοτομία του. Σήμερα μάλιστα πολύς κόσμος αγνοεί και την ύπαρξή του, εκτός εκείνων που τους απασχολούν τα κοινοτικά πράγματα είναι μεγάλο ατύχημα για την ιστορία αυτής της περιοχής - του τέως Δήμου Κοτυλαίων - η απώλεια όλου του αρχειακού υλικού του Δήμου, από της ίδρυσής του μέχρι και την διάλυση του το 1912, με την δημιουργία των τεσσάρων Κοινοτήτων. Μια ιστορία 80 περίπου ετών έχει χαθεί γιατί δεν ενδιαφέρθηκε κανένας αρμόδιος δήμαρχος η Κοινοτάρχης για τη διαφύλαξή του. - Eγραψα τα ανωτέρω κατά το Νοέμβριο “98
Πηγές: Η Φραγκοκρατία του Ουίλιαμ Μίλλερ, Γενικά Αρχεία του κράτους, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, 1στορία του Ελλ. Εθνους του Κων. Παπαρηγόπουλου, Ιστορία του Ελλην. Εθνους της Εκδοτικής Αθηνών.
Γεώργιος Νάνος
Από τη δημοσίευση στο φύλλο 12 • Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1998 της εφημερίδας μας