Πρωτ. Κων/νος Σαρρής

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ

ΨΑΡΑ – Ν. ΨΑΡΑ – ΚΑΣΤΡΟΒΑΛΑΣ

Τα Ψαρά μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως εγκαταλείφθησαν.

Τον ΙΕ’ και ΙΣΤ’ αιώνα άρχισε να αποτελεί καταφύγιον πάσης φύσεως εξ Ευβοίας κυρίως, αλλά και Θεσσαλομαγνησίας αλλά και Ηπείρου, φυγάδων, εστερείτο γυναικών δια την συγκρότηση οικογενειών.

Η γειτονική Χίος ετραγουδούσε, «Ψαριανοί μπαντίδοι, θάλασσας θεριά, Χιόντικα κορίτσια εν παίρνετε πια».

Και οι Ψαριανοί, γνωρίζοντες ή όχι την αρπαγήν και Σαβίνων Παρθένων, κατέφυγον σε ομαδική αρπαγή γυναικών παρθένων και μη, από την Σκύρο και την Κύμη.

Γι’ αυτό και η μεγάλη ομοιότης των γυναικών των Ψαρών με τις τοπικές ενδυμασίες της προελεύσεώς των.

Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος ένεκα του οποίου οι Ψαριανοί εδέχθησαν να εγκατασταθούν εις την από τους πρώτους αιώνας του Χριστανισμού, έχουσαν εκλείψει Ερέτρια.

Αυτή είναι μία παράδοση η οποία έχει καταγραφή από τους ιστορικούς.

Ο ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος γράφει:

Στις 21 Ιουνίου ο Τούρκικος στόλος καταφέρει βαρύ πλήγμα στα Ψαρά, στο νησί που με τις συνεχείς καταδρομές των κατοίκων τους στα απέναντι Μικρασιατικά παράλια είχε σκορπίσει τον φόβο σε μεγάλο βαθμό.

Σκληρές μάχες διεξάγονται σε διάφορα σημεία του νησιού, αλλά οι θέσεις των μαχητών πέφτουν η μια μετά την άλλη στα χέρια του εχθρού. Μεγάλος είναι ο αριθμός των Ελλήνων νεκρών και αιχμαλώτων, αλλά και οι απώλειες των αντιπάλων τους είναι επίσης σημαντικές.

Ο Σπυρίδων Τρικούπης αναφέρει σχετικά: Οι κάτοικοι των Ψαρών ήταν 7.500, αλλά εκείνοι που είχαν καταφύγει στο νησί από διάφορα μέρη υπολογίζονταν σε 25.000 από τους οποίους οι περισσότεροι ήταν Κυδωνιάτες και Χιώτες ενώ υπήρχον και Θεσσαλομακεδόνες στρατιώτες.

Για την προστασία τους τα Ψαρά είχον 150 κανόνια, μερικά από τα οποία είχε στείλει ο Βαρβάκης από τη Ρωσία.

Κάποια στιγμή ο κυβερνήτης της Τουρκικής φρεγάτας που τους χτυπούσε κατέβασε στη στιγμή μια βάρκα και ζήγωσε στο νησί. Βρήκε μερικούς τους ρώτησε τι θέλετε; Το έλεός σου του αποκρίθηκαν. Εμπάτε στη βάρκα και μη φοβάστε.

Τους πήρε στη φρεγάτα, τους έδωσε να φάνε, και ύστερα τους είπε. Ποιός αγαπάει από σας να πάει στο Δασκαλειό, να πει και σ’ αυτούς να προσκυνήσουν; Είναι κρίμα μεγάλο να χαθούν τέτοιες ψυχές. (Δασκαλειό – Μικρό νησάκι δίπλα στα Ψαρά).

Όλοι κοιτάχτηκαν, κανένας δεν απεκρίθη ένας τέλος, λιγότερο στοχαστικός, ο Δημήτρης Σμυρλής δέχτηκε.

Ο καπετάνιος τον πήρε με τη βάρκα και ζύγωσαν το Δασκαλειό. Τους κάναν συνιάλο να πάψουν το ντουφέκι. Ο Σμυρλής γδύθηκε έπεσε στη θάλασσα και βγήκε κολυμπώντας στο νησί.

Τον πήγαν σ’ ένα στρατώνα όπου ήταν οι αρχηγοί Νάνος, Μαμούνης και Βελισσάριος και οι τρεις σακατεμένοι από τις Τουρκικές μπάλες· άλλος σπασμένο χέρι, άλλος στο πόδι χτυπημένος κι’ ο άλλος στο κορμί. Τους είπε να παραδοθούν και πως θα εύρουν περιποίηση. Ο Νάνος  τον άκουγε μ’ ένα παράξενο χαμόγελο· έβγαλε ύστερα την πιστόλα, του την άναψε χωρίς να πει λέξη και τον ξάπλωσε κάτω νεκρό.

Ο Βελισσάριος και ο Μαμούνης βάζουν φωτιά στα πυρομαχικά και τινάζουν τον στρατώνα στον αέρα.

Ο μπέης βγήκε ύστερα στο Δσκαλειό, βρήκε τον Νάνο, τον Βελισσάριο και τον Μαμούνη μισοκαμένους. Τον Δημήτρη Μιχάλμπεη, το Βρούλο, τον Λιονή και τον Πουρλέτο λαβωμένους.

Τους πήρε στη φρεγάτα, φώναξε το γιατρό Λαζαράκη και τον πρόσταξε να κάνει το παν, να γλιτώσει τους τρεις αρχηγούς, μα σε λίγο ξεψύχησαν.

Αργότερα στις 3 Ιουλίου έφθασαν εκεί ο Μιαούλης και ο Σαχτούρης και έδιωξαν παντελώς τους Τούρκους από τα Ψαρά.

Η ίδια θάλασσα που πριν λίγο είχε κοκκινήσει με Ελληνικό αίμα, τώρα κοκκινίζει από Τουρκικό, φεύγοντας κακήν κακώς από τα Ψαρά.

Β. Δ. του 1835 αναφέρει ότι την εποχή αυτήν στην Ερέτρια, όπως είπομεν ανωτέρω είχε εγκαταλειφθή, κατοικούσαν μόνο 6 κάτοικοι. Τότε λοιπόν μετέφερον πολλούς διασωθέντας Ψαριανούς στην Ερέτρια και ονομάσθη το νέον χωρίο πλέον Ν. Ψαρά.

Εις ένδειξιν δε ευγνωμοσύνης το Έθνος και δια να τιμήσει τους Ψαριανούς δια της συμβολής των και της υπηρεσίας των υπερ του αγώνος, παρεχώρησεν εις αυτούς δια ψηφίσματος της Α’ εν Αθήνας Εθνικής Συνελεύσεως (1844) το προνόμιον της εκλογής δυο Βουλευτών, εις τας εκλογάς.

Το προνόμιον τούτο, ίσχυσε μέχρι του 1935, κατηργήθη δε δια της υπ. Αρ. ΣΤ’ συντακτικής πράξεως της 6 Απριλίου «Περί καταργήσεως του Εκλογικού προνομίου των νήσων Ύδρας, Σπετσών και Ν. Ψαρών».